In Mariahoeve willen ze een stapje achteruit doen om daarna een flinke sprong voorwaarts te kunnen nemen

Elly Rijnierse is een bekende naam in de wereld van de Haagse energietransitie. Dat is niet zo gek, want zij zet zich al jaren in om de energietransitie in haar Mariahoeve zo goed mogelijk te laten verlopen. Participatief, dus samen met de bewoners, want Elly is een verbinder pur sang. Toen we haar twee jaar geleden spraken vertelde ze hoe ze er met het wijkberaad voor wil zorgen dat de bewoners niet worden vergeten in de energietransitie. In 2018 werd Mariahoeve namelijk aangewezen als zogenaamde “Groene Energiewijk”. In zo’n wijk staat de gemeente aan het roer bij de energietransitie.

Nu, meer dan twee jaar later, timmeren Elly en haar mede-initiatiefnemers nog harder aan de weg dan voorheen. Het doel is relatief hetzelfde gebleven. Bovenaan staat sociale cohesie. Ze willen niet dat de wijk uit elkaar valt, maar een leuke sociale wijk wordt waar verschillende groepen in al hun diversiteit samenwerken voor een betere wijk. Een wijk die groen, klimaatneutraal, veilig en schoon is. Maar twee jaar later dreigt dit beeld in gevaar te komen.

Er ligt namelijk een plan op tafel dat niet strookt met de behoeften van de bewoners van de wijk. In het Stedelijk Energieplan (SEP) stond dat de buurtinitiatieven in Mariahoeve een hoge-temperatuur warmtenet volledig steunen. Volgens Elly is juist het tegendeel waar. Met dit scenario zien Elly en haar wijkgenoten de sociale tegenstellingen in de wijk groter worden.

Wat moet er dan wel gebeuren? Dat vertelde Elly op 9 juli 2020 uitgebreid aan de Commissie Leefomgeving van de gemeente Den Haag. In haar betoog voor een groen Mariahoeve met meer sociale cohesie, minder criminaliteit en minder verschillen tussen arm en rijk stipte ze drie elementen aan. Deze elementen zijn respectievelijk het burgerenergieplan, een energieconcessie en een Sociale Effect Rapportage. Deze elementen vormen voor Elly en haar mede-initiatiefnemers de basis voor wat er moet gebeuren om hun Mariahoeve door een goede energietransitie heen te loodsen.

Het burgerenergieplan, reculer pour mieux sauter

In 2018 werd Mariahoeve een Groene Energiewijk. Een wijk waar de energietransitie in Den Haag als eerst plaats gaat vinden. Voor Mariahoeve was dit een hele logische reden. Er ligt namelijk een oud gasnet dat in 2028 echt aan vervangingen toe is. Als je dan van het gas af wilt, ga je dat natuurlijk niet vervangen. Dat is wel een harde deadline, want een gasnet dat over datum is wordt gevaarlijk. Een tweede reden is dat er veel hoogbouw (VvE’s en woningbouw) is in de wijk. Het is heel lastig om een groot gebouw deels wel en deels niet te isoleren. Dat wil je in één keer doen. Dit maakt Mariahoeve een geschikte plek voor de “grote lijnen”. Elly: ‘Ik ben ook heel blij dat we dit vroeg wisten. Dat was echt petje af voor de gemeente, omdat dat niet altijd gebeurt.’

De gemeente voert dus de regie en bewonersorganisaties denken mee. Vooral in het begin werd de vraag door de gemeente erg open neergelegd. Het was voor iedereen nieuw en niemand wist nog precies wat er gedaan moest worden. Er werden een aantal bewonersbijeenkomsten georganiseerd. Met de resultaten uit die bijeenkomsten ging de gemeente aan de slag. Elly: ‘En daarna bleef het een lange tijd stil. Dat heeft ons ook tijd en ruimte gegeven om te kijken naar wat wij willen als wijk. Met een community builder gingen we de wijk in. Het resultaat? Bewoners willen een bruisende wijk en een leuk toegankelijk winkelcentrum. Hier kwam die energietransitie helemaal niet in naar voren. Maar de basis blijft dat we een leuke wijk willen. En dat willen we natuurlijk allemaal. Verbinding in de wijk is voor ons het belangrijkste.’

Want die verbinding is al een lange tijd langzaam aan het verdwijnen. Mensen wonen anoniemer in hun flats. Initiatieven die worden opgezet, zoals kunstenaarscollectieven, moeten hun gebouw uit en verdwijnen daardoor. Er ontstaan steeds meer moeilijke sociale situaties en armoede wordt ernstiger. Elly en haar mede-initiatiefnemers zijn ervan overtuigd dat dit erger wordt als er niet geluisterd wordt naar wat de bewoners willen.

Na een lange tijd stilte was daar ineens het plan voor een hoge-temperatuur warmtenet met warmte uit de leiding door het midden. Elly: ‘Ik snap heel goed dat corporaties daarvoor pleiten, omdat ze niet veel te besteden hebben. Zij kunnen niet veel investeren in isolatie, dus is hoge-temperatuur voor hen een hele logische manier om dit prijstechnisch goed op te lossen. Die logica is een ijzeren logica in de huidige situatie. Maar die huidige situatie is óók dat de verschillen in onze wijk steeds groter worden. De vraag is of we in die huidige situatie willen blijven zitten. Spoiler alert: Dat willen we dus niet.’

Op de vraag wat de goede situatie voor Mariahoeve is, antwoordt Elly het volgende: ‘Geef ons echt de ruimte en haal de druk eraf die het plan zoals die er nu ligt ons geeft. Ga dus niet die grote contracten met netbeheerders afsluiten, want dat zet ons al vast in een situatie die de wijk niet wil. Om aan te geven dat we dat niet willen, willen we dit jaar onze gebiedscoöperatie oprichten.’

Het nieuwe plan kan natuurlijk alleen gemaakt worden met de steun van de gemeente. Het idee is om dit samen te doen met ambtenaren, het Stadsdeelkantoor en de Haagse Hogeschool in de vorm van een Wijklab. Het doel is nog altijd een klimaatneutrale stad. Maar hoe dat in Mariahoeve precies moet, zal moeten worden onderzocht. Elly: ‘Dus geef ons nou ruimte voor plan B. Dat kost misschien wat extra tijd, maar dan werken we het wel goed uit. In het Frans heet dat reculer pour mieux sauter, oftewel achteruit gaan om beter te kunnen springen. Dat is wat we willen. We willen niet alles blokkeren, maar we moeten gewoon die sprong naar voren maken.’

De energieconcessie, een voet tussen de deur voor Mariahoeve

Twee belangrijke onderdelen van het burgerenergieplan uit Mariahoeve zijn zelfbestuur en de energieconcessie. Met deze energieconcessie willen Elly en haar collega’s de bewoners van Mariahoeve invloed geven op de duurzame energie die de wijk gaat verwarmen en elektriciteit gaat geven. In de vorm van een bewonerscoöperatie die dan minimaal 51% van de energieopwekking en financiering in eigen beheer heeft.

Elly: ‘Dit is niet mogelijk met een hoge-temperatuur warmtenet, omdat je dan vast blijft zitten aan de grote aanbieders. Wij willen dus een lage-temperatuur warmtenet met lokale bronnen. Wij richting dit dan in als gebiedscoöperatie. Wellicht denken we aan een hybridenet. Misschien kost het wat meer tijd en wat meer middelen, maar dan hebben we wel een leefbare, groene wijk waarin met minder criminaliteit en lagere GGZ cijfers.’

Het Social Impact Assessment, wat gebeurt er met ons Mariahoeve na deze transitie?

Om te zien of plan A of plan B beter is voor Mariahoeve, moet dat worden onderzocht. Daar komt voor Elly het Social Impact Assessment, of Sociale Effect Rapportage, om de hoek kijken. Dit onderzoek kijkt naar het effect van grote infrastructurele projecten op de directe leefomgeving en leefomstandigheden van de lokale bewoners. Vaak worden deze assessments gedaan voordat een investeerder bijvoorbeeld een weg gaat aanleggen.

In Nederland worden deze rapportages nog niet vaak gedaan. Sterker nog, een Social Impact Assessment is slechts één enkele keer uitgevoerd in ons land.

Elly: ‘De bedoeling is dat we gaan kijken wat het plan, zoals dat er nu ligt, gaat doen met de wijk. Dit Social Impact Assessment wordt uitgevoerd in Mariahoeve, omdat het qua wijk en inwoners een mooi gemiddelde is voor heel Den Haag. Voor een Social Impact Assessment ga je echt de wijk in. Je wilt bewoners spreken, focusgroepen opzetten en onderzoek doen in de wijk. Hierdoor krijgen we een goed beeld van heel Den Haag, terwijl het een stuk minder kost dan een onderzoek in heel de stad. Dan weten we ook of de plannen en de transitie de stad uit elkaar gaat scheuren. Ook komen we er zo achter wat bewoners willen. .’

Uit de wijk hoort Elly in ieder geval ontzettend veel positieve geluiden. Men is blij dat er bewoners in Mariahoeve zijn die zich op deze manier inzetten. Elly zelf is in ieder geval nog positief. Elly: ‘Ik wil zelf blijven verbinden. Wat de bewoner bezig houdt en wat hen bindt houdt mij al jaren bezig. Ik zeg nu in principe nog steeds hetzelfde als wat ik twee jaar geleden aan jullie vertelde, maar dan veel meer uitgewerkt. Dus het doel is niet veranderd.’