Vergroen je schoolplein

Wat ga je doen?

Je hebt besloten dat het schoolplein groener moet. Heel goed! Maar hoe begin je? In deze fase geef je antwoord op de volgende basisvragen:

• Wat is het doel?
• Wat is het eerste idee?
• Wie doen er mee?
• Hoe ga je mensen enthousiast maken?

Het is belangrijk dat je enthousiaste mensen betrekt. Hoe meer hoe beter. Het is vooral leuk als dit een diverse groep is. Vraag ouders, leerlingen, leerkrachten en buurtbewoners om mee te doen. Als veel mensen meedenken, is de kans groter dat alle partijen enthousiast over de plannen zijn.

Ga met iedereen die mee wil doen in gesprek en vraag waar hun krachten liggen. Leg waar mogelijk meteen afspraken vast. Bepaal ook wie de eigenaar van het project is. Het is belangrijk dat iedereen zijn rol weet. Maak werkgroepen voor bijvoorbeeld de financiën, de communicatie en het ontwerp.

Enthousiasmeer iedereen tijdens de eerste vergadering met een presentatie waarin je goede voorbeelden laat zien van scholen die jullie voorgingen. Zo maak je het onderwerp levendig voor iedereen. Onderaan deze pagina vind je een aantal goede voorbeelden.

De eerste vergadering is perfect voor een brainstorm. Alle ideeën zijn welkom. Tips om een brainstorm goed te laten verlopen:

• Laat iedereen zo vrij mogelijk denken. Kan niet en mag niet bestaan (nog) niet.
• Het gaat om ideeën, maak duidelijk dat niet alles kan en zal worden uitgevoerd.
• Ga bij andere scholen kijken, laat foto’s zien of vraag iemand met ervaring om langs te komen. Zo doe je inspiratie op.
• Maak kopieën van de plattegrond van het schoolterrein en laat elke groep de ideeën daarop tekenen.
• Kinderen weten heel goed wat ze willen en hebben vaak creatieve ideeën. Het is zeker goed hen ook al in deze eerste fase van het proces erbij te betrekken. Dat kan ook tijdens lessen.

Wat zijn de valkuilen?

De grootste valkuil bij deze stap is alles alleen willen doen. Vraag hulp! En betrek voldoende mensen bij het project. Een werkgroep bestaat bij voorkeur uit een groep van tien mensen met verschillende belangen.

Gouden tip

In de stad is openbare ruimte vaak beperkt. Hoe leuk is het als jouw schoolplein ook een fijne verblijfplaats is voor mensen uit de buurt? Nodig omwonenden uit om mee te praten en denken over het schoolplein. Misschien willen zij wel bankjes om in het weekend lekker te picknicken, of een voetbalpark en skatebaan voor de kinderen. Betrek hen ook bij het onderhoud als ze dat leuk vinden.

Wat ga je doen?

Je hebt een leuk idee en een groep mensen die je helpen. Dat is een goed begin! Nu gaan we aan de slag met de voorbereiding. Dit is een hele belangrijke stap. Neem hier goed de tijd voor.

In deze stap ga je partners betrekken. Dat zijn bijvoorbeeld Duurzaam Den Haag, de gemeente, (afdeling Natuur en Milieu Educatie), Hoogheemraadschap van Delfland, Fonds1818 en IVN. Vergeet ook de schoolbesturen niet. Zij kunnen allemaal met je meedenken over de mogelijkheden van groen en water op jouw schoolplein. Onderaan deze pagina vind je een lijst met nuttige partners.

Ontwerper kiezen

Je gaat in deze stap ook een ontwerper kiezen. Ga hiervoor in gesprek met een of meerdere partijen die dit kunnen doen. Kies bij voorkeur een lokale partij. Om je op weg te helpen, hebben we dit lijstje ontwerpers en hoveniers uit de regio voor je samengesteld. Maar ga ook zelf op zoek naar een partner die bij jouw school past. Kijk ook eens op deze pagina met partners van Springzaad.

Ontwerpers

• StadsOase
• Bureau RIS
• Suzanne van Ginniken
• Atelier Ondertussen
• Zandraket

Hoveniers

• Van der Heijden
• Moestuinman
• Aardoom Hoveniers
• Halsema Hoveniers
• Weverling Groenproviders
• Van der Drift Hoveniers
• Biotoop Tuinen

Stel vast wat er allemaal moet gebeuren. Bijvoorbeeld:

• Wat is de tijdsplanning van het proces? Wanneer moet het af zijn en wanneer moet je dan beginnen? Gebruik daar deze template voor.
• Hoe ga je het project financieren? Breng in kaart voor welke financiële hulp en subsidies je in aanmerking komt. Onderaan de pagina vind je een lijst van partijen waarbij jij als Haagse school subsidie aan kunt vragen.
• Wat zijn de randvoorwaarden van het project? Schrijf duidelijk op aan welke voorwaarden het plein moet voldoen om een succes te zijn.
• Wie gaat het beheer van het schoolplein op zich nemen? Het plein heeft niet alleen klein onderhoud nodig, zoals water geven aan de planten, maar ook groot onderhoud. Wil je daar een hovenier voor inschakelen?
• Houd er rekening mee dat bij onttegelen verontreiniging in de grond bloot kan komen te liggen. Controleer eerst bij de gemeente of de tegels er zomaar uit kunnen.
• Informeer en betrek buurtbewoners bij het project. Maak het een plein voor en door de buurt.
• Zorg dat alle belangrijke afspraken op papier staan en dat iedereen weet voor welk deel hij of zij verantwoordelijk is.

Wettelijke kaders waaraan een groen schoolplein moet voldoen

Het is goed om je in te lezen in de lokale wet- en regelgeving rond groene schoolpleinen. Die betreft vooral de veiligheid van speeltoestellen. Informatie hierover vind je hier. Lees dit goed door.

Wat zijn de valkuilen?

Niet genoeg aandacht besteden aan de voorbereiding is een valkuil. Het is belangrijk dat je alle vragen in deze fase goed beantwoordt. Anders loop je tijdens de uitvoering tegen onverwachte zaken aan. Vergeet niet alle betrokken partijen op de hoogte te stellen van de keuzes die jullie maken.

Gouden Tip

Financiering is een heel belangrijk onderdeel van het project. Bekijk onderstaand webinar van het Hoogheemraadshap van Delfland en de gemeente Rijswijk met als thema de financiering van groenblauwe schoolpleinen.

Wat ga je doen?

Het is tijd om na te gaan denken over het ontwerp. Hoe gaat het schoolplein eruitzien? In deze stap ga je aan de slag met:

• Ideeën opdoen
• Prioriteiten stellen
• Een plan maken

Ideeën en prioriteiten

Tijdens de brainstorm bij stap 1 hebben jullie al veel ideeën opgedaan. Daar ga je nu verder mee aan de slag. Je clustert de ideeën en schrijft bij alles de voor- en nadelen op. Zijn deze nadelen knelpunten, of is er een passende oplossing te vinden? Vervolgens prioriteer je de plannen: wat wil je graag (nice to have) en wat moet er echt komen (musthave)?

Geef antwoord op deze vragen:

• Bepaal waar je het plein voor gaat gebruiken. Door wie wordt erop gespeeld? Wil je er ook lessen geven? Wat heb je daarvoor nodig?
• Wordt het schoolplein buiten schooltijd ook gebruikt door de buurt? Spelen er bijvoorbeeld kinderen uit de buurt? Of kunnen mensen bij elkaar komen in het weekend?

Groen en water

In deze fase bepaal je ook de doelen voor biodiversiteit en klimaatbestendigheid. Biodiversiteit gaat bijvoorbeeld over de soort planten die je gebruikt. Zijn die inheems? Passen ze goed bij de dieren die in de buurt van de school leven? Klimaatbestendigheid gaat bijvoorbeeld over regen en droogte.

Door het veranderende klimaat wordt water belangrijker. In de herfst en winter regent het vaker en harder, terwijl het in de zomer langer droog is. Denk na over regentonnen op het schoolplein. Regenwater is duurzamer en goedkoper, maar ook beter voor planten en bomen dan kraanwater. Misschien zijn er wel meer manieren om water te bergen op het schoolplein, zoals een wadi of wateropvang onder het plein. Ga hierover in gesprek met de ontwerper.

Als je veel stenen op het schoolplein hebt, ontstaan er sneller grote plassen bij een plensbui. Dat komt omdat het regenwater moeilijk de grond in kan. Planten en bomen maken dat makkelijker. De wortels houden water ook langer vast. Op warme dagen zorgen bomen voor schaduw om in te spelen.

Aandachtspunten

Er zijn een aantal aandachtspunten die tijdens deze stap belangrijk zijn. Denk over onderstaande punten na voordat je met een ontwerper in gesprek gaat:

• Inventariseer welke materialen er al zijn. Er kan vast veel worden hergebruikt. Dat is wel zo duurzaam. Maak bijvoorbeeld een muurtje van opgestapelde tegels.
• Denk na over gebruik van biologische en inheemse planten en bomen. Die zijn sterker en hebben een grote overlevingskans. Ze zijn ook veiliger voor kinderen omdat er geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.
• Als jij jouw schoolplein aantrekkelijk maakt voor bepaalde diersoorten, zoals de egel of de huismus, kun je bij sommige verstrekkers extra subsidie krijgen.
• Ga na welke soorten planten in de omgeving van de school voorkomen en probeer hier in het ontwerp op aan te sluiten. Ook de ligging en bodemsoort zijn belangrijk voor de plantkeuze.
• Gebruik geen planten die giftig kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld akelei (Aquilegia), doornappel (Datura), goudenregen (Laburnum), lupine (Lupinus), monnikskap (Aconitum), nachtschade (Solanum), peperboompje (Daphne), venijnboom (Taxus) en vingerhoedskruid (Digitalis purpurea). Overleg dit met de hovenier.
• Zorg dat het schoolplein ook prettig is op warme dagen. Schaduw is daarbij belangrijk, bijvoorbeeld van bomen of een pergola. Misschien kun je zelfs stromend water aanleggen.
• Zorg waar dat kan voor natuurlijke afscheidingen in plaats van hekwerk. Een haag trekt veel vogels en andere dieren aan en ziet er ook nog eens leuk uit.
• Het schoolplein moet veilig zijn. Ga na hoe kinderen veilig kunnen spelen, maar geef ze ook de ruimte om lekker te klauteren en ontdekken.
• Het is heel leuk om fruitbomen en -struiken te gebruiken op het plein. Zo leren de leerlingen ook meteen over voedsel.

Het ontwerp

Nu je dit allemaal hebt bedacht, is het tijd om een eerste ontwerp te laten maken. Het ontwerp laat je maken door de ontwerper die je bij stap 2 hebt gekozen. Bespreek het met iedereen die betrokken is. Samen geven jullie feedback terug aan de ontwerper. Die maakt op basis van jullie feedback een definitief ontwerp.

Valkuilen

Het is makkelijk om bij deze stap te snel te willen gaan. Denk overal goed over na. De keuzes die je nu maakt, zullen in het ontwerp worden vastgelegd en zijn moeilijk te wijzigen. Als je van tevoren overal goed over nadenkt en iedereen achter de keuzes staat, is het voor de ontwerper makkelijker om met een goed idee te komen. Neem twijfels van teamleden serieus en neem deze weg voordat het ontwerp definitief wordt.

Gouden tip

Je kunt een eigen watersysteem aanleggen op het schoolplein. Dat is leuk en leerzaam! Met een handpomp pompen de leerlingen het water van beneden naar hoger liggend terrein. Zo ervaren ze zelf hoe een watersysteem werkt. Je kunt ook een Dunea waterpunt laten installeren. Dat stimuleert de leerlingen meer water te drinken.

Neem contact op met een lokale groenopleiding. Misschien zijn er wel studenten die als stage mee willen helpen met de aanleg van jouw plein. Bijvoorbeeld van het Yuverta MBO in Rijswijk of het ROC Mondriaan.

Wat ga je doen?

Je bent al een heel eind. Alle ideeën zijn er en het ontwerp ziet er geweldig uit. Nu is het tijd om het ontwerp om te zetten in een concreet plan. Dit kun je het beste doen in een werkschema. Daar zet je alles in wat nog gedaan moet worden. Dat doe je zo:

• Zet alles wat er nog moet gebeuren in een schema, dat kan bijvoorbeeld in Excel.
• Neem hierin niet alleen de aanleg van het plein mee, maar bijvoorbeeld ook het onderhoud, een feestelijke opening, communicatie met betrokken partijen en promotie in de lokale pers.
• Geef bij iedere actie aan wanneer je het uit gaat voeren en hoelang het duurt.
• Stem de acties van de verschillende werkgroepen goed met elkaar af.
• Geef bij iedere actie aan wie er verantwoordelijk voor is.

Controleer of de financiering nog op orde is. Neem alle acties door en kijk of je ze kunt betalen vanuit de huidige fondsen. Kan dat niet? Ga op zoek naar extra financiering.

Een leuke manier om geld in te zamelen is door samen met leerlingen van jouw school een evenement te organiseren. Bijvoorbeeld een rommelmarkt, sponsorloop of verkoop van knutselwerken.

Bedenk bij het maken van deze planning dat er veel dingen zijn die vrijwilligers kunnen doen. Als het goed is heb je een brede kring enthousiaste mensen om je heen. Verdeel de taken eerlijk. Dat maakt het niet alleen makkelijker voor jou, maar creëert ook betrokkenheid en verantwoordelijkheidsgevoel. Schakel voor de taken waarbij dat nodig is professionals in.

Valkuil

Niet goed plannen. Het is heel belangrijk dat jij en al jouw partners goed weten waar jullie aan toe zijn. Schrijf alle acties op en verbind er iemand aan die verantwoordelijk is. Zorg dat je iedereen mee neemt in dit plan. Voor ouders is het bijvoorbeeld fijn om te weten wanneer hun kinderen oude kleren aan moeten omdat ze meehelpen met de aanleg. Voor buurtbewoners is het fijn om te weten als de straat afgesloten wordt voor werkzaamheden.

Gouden tip

Zoek naar manieren om kosten te besparen. Op marktplaats en in Facebook-groepen worden soms gratis hele partijen bestrating of plantmateriaal aangeboden. Houd wel de gewenste kwaliteit in gedachten.

Wat ga je doen?

Tijd voor het echte werk: het groene schoolplein wordt aangelegd. Als het goed is heb je tijdens de voorbereiding vastgelegd wie waarvoor verantwoordelijk is. Als je de voorbereiding goed hebt gedaan, loopt alles tijdens deze stap op rolletjes.

In de meeste gevallen is het goed om de aanleg van het schoolplein uit te besteden aan een bedrijf dat hier ervaring mee heeft. Houd er rekening mee dat dit wel geld kost. Als het goed is, staat dat al in de kostenraming die je hebt gemaakt. Om kosten te besparen, kun je zoveel mogelijk zelf doen of met vrijwilligers werken.

Spreek vooraf met het bedrijf dat jouw plein aanlegt af wie wat doet. Samenwerken is daarin belangrijk. Maak wel gebruik van kennis van een vakman voor zware of technische onderdelen van het plein, zoals een watersysteem en plaatsen van grote stenen.

Houd rekening met deze aandachtspunten:

• Zoek een aannemer die het leuk vindt om het plein zo biodivers en klimaatadaptief mogelijk aan te leggen.
• Gebruik geen chemische bestrijdingsmiddelen. De natuur kan plagen heel goed zelf oplossen. Als je geen chemische middelen gebruikt, kunnen de kinderen onbezorgd overal aanzitten.
• Planten kunnen soms wel wat extra steun gebruiken. Gebruik daar geen mest voor. Dat hebben de planten niet nodig, is vaak niet duurzaam en maakt de bodem zuur. Je kunt het beste af en toe een beetje compost gebruiken.
• Houd rekening met de tijd van het jaar waarin je dingen wilt aanleggen of veranderen. Bomen en planten verplaatsen doe je bijvoorbeeld het beste tussen november en maart, wanneer de boom in ‘winterrust’ is.
• Als je in het snoeiseizoen om houtsnippers vraagt bij een verwerkingsbedrijf, krijg je die vaak gratis mee. In andere seizoenen moet je ervoor betalen.
• Voor vers gekapte boomstammen kun je tussen augustus en half maart terecht bij Staatsbosbeheer.
• Recycle zo veel mogelijk oude materialen. Met oude tegels kun je bijvoorbeeld mozaïek maken en met oude stenen en dakpannen kun je een creatieve bank metselen.
• Vergeet niet de lokale pers op de hoogte te stellen wanneer het nieuwe plein af is. Noem alle partners in de communicatie, dat is leuk voor hen en dan zullen zij het bericht ook sneller delen.

Gouden tip

Zorg voor voldoende helpende handen. Het meest succesvol is een mix van deskundigen, betrokken medewerkers en gemotiveerde vrijwilligers.

Wat ga je doen?

Eindelijk is het tijd om het nieuwe schoolplein in gebruik te nemen. Tijd voor een feestje! Vier de opening van het schoolplein met alle leerlingen, ouders en buurtbewoners. Het is leuk om bijvoorbeeld symbolisch een boom te planten op de dag dat het plein opent. Nodig ook de subsidieverstrekkers en zelfs de wethouder uit. Die vinden het vast leuk om het resultaat te bekijken.

Tips voor de eerste maanden dat het schoolplein in gebruik is:

• Houd een logboek bij met wie het plein gebruikt en wanneer. Zo krijg je beter inzicht in het gebruik van het plein. Daar kun je ook ideeën en wensen voor verbetering in opnemen.
• Evalueer na een half jaar het gebruik van het plein met de betrokken partijen. Wat is er al goed en wat kan er beter? Zijn dat dingen die je zelf makkelijk kunt aanpassen?
• Nodig het bedrijf dat het plein heeft aangelegd uit voor een evaluatie en bespreek eventuele feedback met hen.
• Zorg dat buiten spelen en leren een vast onderdeel krijgt in het schoolplan. Maak lessen die aansluiten bij het plein en neem de leerlingen mee in jullie eigen stukje natuur.
• Wil je tips over lessen over dieren, planten en natuur? Neem dan een kijkje bij het lesmateriaal van Natuur- en Milieueducatie van Gemeente Den Haag.

Dit is ook het moment dat je alle kosten doorstuurt naar de partijen die financieel bijdragen aan het project. Check goed of alle kosten kloppen met de begroting.

Onderhoud en gebruik

Je bent nu bijna klaar, maar er zijn nog een paar belangrijke aandachtspunten. Een groen schoolplein moet goed onderhouden worden. Als je dat goed doet, gaan de bomen en planten jaren mee.

Onze tips voor onderhoud van het plein:

• Maak het onderhoud van het plein onderdeel van het lesprogramma. Iedere klas kan bijvoorbeeld een stuk van het plein onderhouden. Of ieder jaar een andere klas. Ze gaan onkruid wieden, geven de planten water als het droog is en leren zo over de verschillende planten op het plein.
• Als bomen en struiken worden gesnoeid en geknot, is het overgebleven materiaal nog te gebruiken. Als speelmateriaal of in een houtwal bijvoorbeeld. Anders kun je er compost van maken. Tip: afgevallen blaadjes zijn een verblijfplaats voor egels. Haal niet alles weg.
• Heb je eetbare bomen, kruiden of planten? Laat de leerlingen deze oogsten en maak er in de les iets lekkers mee.
• Maak een plan voor regulier onderhoud, zoals snoeien en water geven, en voor groot onderhoud op de lange termijn. Dat eerste kunnen jullie goed zelf, voor dat tweede wil je misschien een of twee keer per jaar een professionele partij inschakelen.
• Houd in de gaten of de beheerder het plein op ecologische, milieuvriendelijke manier onderhoudt.
• Misschien wil je een werkgroep voor onderhoud optuigen. Zorg wel dat er één iemand eindverantwoordelijk is voor het onderhoud. Je kunt voor deze werkgroep bijvoorbeeld ook lokale vrijwilligers vragen. De Groene Motor is een vrijwilligersorganisatie voor mensen met groene vingers in Zuid-Holland.
• Maak een composthoop op het schoolplein, waarmee de planten en bomen worden onderhouden als dat nodig is.

Valkuilen

Voor de kinderen zal het even wennen zijn om te spelen op het nieuwe schoolplein. Misschien kun je ze door ze uit te dagen met spelletjes een beetje op weg helpen als dat nodig is.

Een groen schoolplein vraagt ook een andere manier van werken door leerkrachten. Zorg dat ze bijgespijkerd worden over de planten en dieren op het schoolplein, zodat ze hier vragen over kunnen beantwoorden. En loop wat vaker rond in de pauze, als je niet meer in een blik het hele plein kunt overzien.

• Natuur- en milieueducatie kan workshops geven voor docenten die meer willen weten over hun groene schoolplein.
• Niet goed nadenken over onderhoud is ook een grote valkuil. Het zou zonde zijn als de planten en bomen niet langer dan een jaar in leven blijven.

Gouden tip

Bekijk deze webinar over beheer en onderhoud. Daar leer je hoe je het meeste uit jouw nieuwe groene schoolplein kunt halen.

Voor lesmateriaal kun je terecht op deze website van Provincie Zuid-Holland of bij Natuur- en Milieueductie Den Haag.