'Help mensen met hun problemen, dan komt duurzaamheid vanzelf'

Voorlopers verduurzamen toch wel, die hoef je niet te helpen. De grote massa, daar gaat het om. Dat is een van de belangrijke lessen die Heleen Weening de afgelopen acht jaar leerde als directeur van stichting Duurzaam Den Haag. Nu ze afscheid neemt, is het hoog tijd dat Den Haag vaart gaat maken met verduurzaming van de stad. 'Eigenlijk gaat ons werk over vrienden worden. Vrienden helpen elkaar.'

Duurzaam doen kreeg ze met de paplepel ingegoten. Begin jaren tachtig was haar moeder in Hoogezand actief lid van de zogenaamde EcoTeams. Dat betekende: als enigen in de buurt afval scheiden, geen auto maar een OV-jaarkaart. 'Ik herinner me dat mijn zus voor het eerst een vriendje mee naar huis bracht. Die had ze helemaal geïnstrueerd in welke afvalbak hij zijn kauwgom moest doen. Die jongen zat helemaal verstijfd op de bank.' Duurzaam doe je gewoon - de vanzelfsprekendheid uit haar jeugd bleef in haar volwassen leven. 'Ik raap heel vaak afval op van straat, en ik zie dat mijn kinderen dat ook doen. Niet bewust, het zit er gewoon ingebakken. Als je dat gewend bent, doe je het zo. Ik huur wel eens een Greenwheels, maar dan denk ik vooral: files, parkeren, wat een gedoe. Voor mij is het een no-brainer dat je de aarde niet moet uitputten zodat straks niemand er meer van kan genieten.'

Inspiratie haalt ze vooral uit mensen. 'Er zit zoveel potentie in mensen. Waarom halen we die er niet uit? Waarom maken we het niet fijner met elkaar? Ik wil Hagenaars ertoe aanzetten om zelf met duurzaamheid aan de slag te gaan. Je kunt gefrustreerd raken over alle mensen die het niet doen, maar daar heb ik niet zo'n last van. Ik kijk liever waar de energie zit.'

De urgentie is er nu'

Toen Heleen acht jaar terug begon als directeur van - toen nog - het Haags Milieu Centrum, was haar eerste taak het begeleiden van de fusie met Duurzaam Den Haag. Acht jaar later leeft ze in een andere wereld. Ze somt op: 'Het Klimaatakkoord van Parijs, alle IPCC-rapporten over klimaatverandering, de aardbevingen in Groningen, extreme regenval, in Limburg maar ook in Den Haag, de oorlog in Oekraïne - de urgentie is er nu. Mijn voorganger, Frans van der Steen, moest altijd bedelen om aandacht voor het milieu. Ik word gebeld om te vragen of wij een bijdrage kunnen leveren. Wij staan op de schouders van mensen als Frans, die tot vervelens toe op de deur hebben gebonsd en hebben geroepen: "Hallo, is daar iemand?"'

Onlangs nog, vertelt Heleen, werd ze gebeld door een grote bouwer die meedeed aan de aanbesteding van de gemeente Den Haag voor grond-, weg- en waterbouw. 'Hij meldde dat hij Duurzaam Den Haag als partner in de aanbesteding had gezet. Ongevraagd. Ik vond dat onbeleefd. Maar het geeft wel aan hoe we erop staan.'

'Verkokerd systeem'

Veel energie stak ze de afgelopen acht jaar in het dichten van de kloof tussen de gemeente en gewone Hagenaars. 'Zorgen dat politici, ambtenaren en instituten als corporaties ook rekening houden met wat er leeft op straat. Die doen hun stinkende best, maar ze zitten met elkaar opgesloten in een verkokerd systeem. Voorbeeld: bij Duurzaam Den Haag hadden we een opdracht van het team energietransitie van de gemeente om mensen zelf plannen te laten maken voor de energietransitie. Wilden die mensen regentonnen. Dan denk ik: dan ben je je bewust van het belang van water voor je omgeving, dat is een mooie opstap om daarna andere dingen te gaan doen. Maar van de gemeente krijg je het antwoord: dat willen we niet, wij zijn van de schone energie, niet van de regentonnen. Daar word ik nou chagrijnig van. En dan zeg ik: we regelen die regentonnen wel op een andere manier.'

Ze ziet de houding op het stadhuis wel veranderen, zegt ze. 'Mensen geven zich veel meer rekenschap: we moeten dicht bij de stad staan. Kijk maar naar het Klimaatberaad. Wethouder Liesbeth van Tongeren wil op twee plekken in de stad in gesprek met mensen en aan hen vragen: wat vinden jullie nou de belangrijkste doelen van klimaatbeleid en hoe gaan we dat doen?'

Meewind

Met de urgentie komen nu ook de geldstromen voor duurzaamheid op gang. Dat voelt als meewind, zegt Heleen. 'Nu komt vanuit het Rijk geld om energiearmoede aan te pakken door middel van isolatie van huizen, en daarvan heeft Den Haag 1 miljoen gekregen. Dat geld moet worden uitgegeven, en snel als het kan, want volgend jaar is er weer geld. De gemeente is daarom begonnen met de Isolatiebrigade in Laak, een groot isolatieprogramma, en wij gaan erbij helpen om dat in de buurt te organiseren.'

Dat organiseren gaat op een heel traditionele manier: aanbellen. 'Niet ik. Als ik aanbel, vinden mensen dat echt niet boeiend. Maar mensen uit de buurt. Met de Haagse Energiebesparingsaanpak hebben we mensen opgeleid als energiecoach. In totaal hebben we er nu een stuk of vijfenzeventig in tien Haagse buurten, en dat werkt. Hoe je contact legt, is echt heel belangrijk. Als jouw buurman aanbelt en je wil helpen, is dat heel anders dan wanneer iemand van de gemeente aanbelt.'

Kiezen voor massa

Die aanpak - van deur tot deur in de wijken waar het nodig is - staat voor een verandering van strategie. Tot een jaar of vijf geleden richtte Duurzaam Den Haag zich vooral op de voorlopers op het gebied van duurzaamheid, maar nu kiest de organisatie voor massa. 'Voorlopers verduurzamen toch wel', zegt Heleen. 'We hebben lang gedacht: als de koplopers het gaan doen, volgen anderen vanzelf. Maar zo werkt het niet. Die koplopers zijn vaak zo fanatiek dat de rest daar helemaal niet blij van wordt. Als je de grote groep wilt bereiken, moet je vertellen wat er voor hen in zit om te verduurzamen.'

Bij die verandering past ook de verhuizing van Duurzaam Den Haag naar Moerwijk. In de zomer van 2021 verruilden de medewerkers het Nutshuis, middenin het centrum, voor het oude hoofdkantoor van woningcorporatie Staedion in Den Haag Zuidwest. 'In Moerwijk zijn heel veel mensen aan het overleven', schetst Heleen. 'Ze zitten in de schuldhulpverlening, kunnen amper rondkomen en zien dan ook nog eens die hoge gasrekeningen op zich af komen. Ze wonen in slechte huizen met vocht en schimmel en hebben vaak amper contact met andere mensen in de buurt. Maar tegelijk doen ze alles voor je. Als ik daar de straat op ga, krijg ik van iemand zijn laatste biertje. Nou hoef ik geen bier om drie uur 's middags, maar toch.'

De sociale kant van duurzaamheid

De verhuizing naar Moerwijk heeft zijn impact gehad op de manier van werken bij Duurzaam Den Haag, merkt ze. 'We zijn veel meer bezig met de sociale kant van duurzaamheid. Meer dan vroeger staan we naast mensen. We luisteren naar ze, helpen ze met hun problemen en dan komt duurzaamheid vanzelf. In Moerwijk gaat duurzaamheid over geld besparen. Daar zeggen mensen: "Als jij mij helpt mijn koelkast te vullen, help ik jou met je duurzaamheid". Eigenlijk gaat ons werk over vrienden worden. Vrienden helpen elkaar.'

Ook passend in die ontwikkeling is het werken met buurtteams die hun buurtgenoten helpen te verduurzamen. Dat varieert van regentonacties tot het oprichten van energiecoöperaties van bewoners die gezamenlijk eigenaar zijn van zonnepanelen en daar geld mee verdienen. Heleen: 'Door zo bezig te zijn, werk je aan saamhorigheid, participeren mensen en profiteren ze ook mee van de energietransitie. Dat kan al heel klein: we hebben een coöperatief model waar mensen eenmalig 25 euro inleggen in zonnepanelen en vervolgens vijftien jaar lang elk jaar 25 euro terugkrijgen. Zo kunnen we ook iets doen op het veen, want daar hoor je de klacht: al die subsidies voor zonnepanelen gaan naar mensen met een eigen huis die het toch al goed hebben, en wij dan?'

'Te laat begonnen'

De afgelopen jaren stelde de gemeente Den Haag als doel dat de stad in 2030 klimaatneutraal moet zijn. Dat gaat niet meer lukken, constateert Heleen droog. 'We zijn gewoon te laat begonnen. In de politiek zitten mensen elkaar teveel in de weg. In ideologie, in verschillen benadrukken. In de gemeenteraad is veel strijd geweest om een project als WarmtelinQ, waarbij je restwarmte uit de haven van Rotterdam gebruikt om Den Haag te verwarmen. Terwijl ik denk: jongens, wees pragmatisch. In de transitie naar schone energie heb je alles nodig. Als die restwarmte anders op de Maas wordt geloosd, fijn als we onze huizen er op kunnen verwarmen. Dan kun je de hele tijd gaan zeggen dat het net niet schoon genoeg is, maar je kunt ook zeggen: we gaan het doen en we stellen goede voorwaarden zodat we het niet langer doen dan nodig is. Als je met schone handen aan de kant blijft staan, gebeurt er helemaal niks.'

Haar boodschap aan het volgende college van burgemeester en wethouders is dan ook een heldere. 'Maak een programma wat je jaarlijks gaat doen om de doelstellingen te halen en haal alles uit de kast om dat te realiseren. In dat programma moet staan welke huizen we gaan isoleren, in welk tempo, en waar we het geld vandaan gaan halen. Isoleren is een no-brainer, daar val je je nooit een buil aan. Het tweede is: welke wijk gaat er van het gas af? Welke wijk gaat op geothermie, welke op restwarmte en onder welke voorwaarden? Een wijk als Mariahoeve is volgens mij heel geschikt, met veel gestapelde woningen. Zet daar alles op in en ga leren wat werkt en wat niet. Laat bewoners meeprofiteren, zodat ze een lagere energierekening gepresenteerd krijgen. Alles wat herhaalbaar en schaalbaar is, gaan we in andere wijken ook doen. Dat vraagt om visie, moed en ervoor gaan. Handen vuil maken, aan de slag!'

'Heleen is gedreven door het ideaal, maar niet verblind'

In haar acht jaar als directeur heeft Heleen Weening van Duurzaam Den Haag een betrouwbare, deskundige partner weten te maken. Dat zegt Peter Smit, voorzitter van de Raad van Toezicht van Duurzaam Den Haag. 'Dat is echt een prestatie.' Smit leerde Heleen kennen in de gemeentepolitiek; hij als VVD-wethouder, zij als fractievoorzitter van GroenLinks. 'In die rol hebben we geregeld de degens gekruist, maar je kon altijd een heel zinnig gesprek met Heleen hebben. Ze is gedreven door het ideaal, maar niet verblind. Ze heeft altijd oog voor samenwerking en het compromis.'

Toen Heleen acht jaar geleden aantrad, was haar eerste taak om de fusie tussen het Haags Milieu Centrum en Duurzaam Den Haag in goede banen te leiden. Dat is goed gelukt, vindt Peter. 'Duurzaam Den Haag is bijna Heleens creatie, zou je kunnen zeggen. Velen in de stad erkennen Duurzaam Den Haag nu als een stabiele, betrouwbare en deskundige spin in het web als het gaat om activering van bewoners en de samenwerking tussen gemeente en bewoners. Daar moet je niet te licht over denken, dat is echt een prestatie.'

'Blijvend bezig'

Belangrijke resultaten boekte Duurzaam Den Haag de afgelopen jaren met het activeren van bewoners om zich in te zetten voor hun leefomgeving. 'Een aantal bewonersorganisaties die we hebben begeleid zijn nu blijvend bezig met verduurzaming', zegt Peter. 'Dat zie je bijvoorbeeld gebeuren in de omgeving van het Koningsplein. En nu ook in Moerwijk waar we met ons kantoor naartoe zijn verhuisd.'

Geschreven door: Lars Kuipers